XXXII

Krijovka krola jezora na Glonku.

Zavjitro skovronkji spjevałë a vałë jezora grałë strzod wostrovóv i bjołich wurzm svoję vjeczną notę, jak wod początku svjata. Budzełë sę vse, przëczupłé do jezora i jego wotnóg wujodanjim psóv, govorem dobetku i pjesnją porenną ludzką...

Kjej jesma: ksądz, Trąba i jô, zjadła podfrisztek, kanęła corka krola jezora i vząvszë na sę sprzęt strzeleckji. povjedzała:

— Pudę z vami po czołno!

Po drodze do brzegu naszłasma na nę Bożąmęką, chternąm vczora z wokjenka przed spjikjem wuzdrzoł v mjesądzovim vjidze njezviczajno vjelgą. Kjej jesma pod nją stanęła, vëdovała wona mje sę jesz veższô i wopocznjejszô, njiże v nocë z daleka. Verazno teżem sę doznoł, że njedovno muszała bëc postavjonô, bo ji gładzoné drevno bjeleło sę jak svjeżé. Panna Klema stanovjiła sę przë ti vesokji Bożimęce, wuklękła i pocerz movjiła. A ma drudzë stojelë cecho, jak przed vołtorzem v koscele, bivszë pevni, że ten mol i njezveczajni viżavë krziż na njim muszą mjec jakjis straszné znaczenjé dlo tego dzevczęca i dlo mjészkańcóv Vesokjich Zobór. To też, jak dzevczę z kolon vstało, patrzełasma na nje, jakbe nom mjało co wobjavjic, a wono vëcignęło rękę ku szklącim, szeroko rozlanim vodom i rzekło:

— Wobjeżałam czołnem vszetkji vse rebackji, na Radolnji, Lelekovnjicë, na Krziżu i długji szlach wod koscerskjich Vdzidz jaż do Knjeji. Bom sobje wudbała, że ta Bożomęka muszi bëc takô vesokô, żebe ję ze vszetkjich vsi vjidzoł rebackji lud. I won ję vjidzi!

A kjej jesma na nję patrzeła pitającimi woczoma, panna Klema povjedzała tak:

—Z noveższi chojkji naszich boróv, takji, co wokrętovi żogle njese v zamorskji kraje, vëczosałam tę Bożąmękę. Ale nji ma v tich naszich vjelgjich lasacli drzeva takji viżavë, cobe dosigła vesokoscë krzivdë ludzkji, jakô na tim molu sę stała. Słudzë krola pruskjigo mimu wojcu, chturen sę jim dobrą woddoł volą, nałożilë żelazni kajdanë i nje puscilë do wumjerającigo sena, chturen vjidzec go pragnął przed skonanjim. Tej ma z matką przënjesła go na pjerzenje i zabjegła jim drogę. A tu, chdze ta Bożomęka stoji, beło jich wostatné woddzękovanjé sę na svjece.

Ze vszetkjich vsi vkoł, kjej słuńce spędzi noc ze svjata, reno vjidzą tę vesoką Bożąmękę. A kjej ję wuzdrzą, to sobje przëboczają, co tu sę stało. Njech vjidzą i pamjętają!— Wonji i jich dzecë!

Po tich słovach zervała sę panna Klema i chiżimi krokoma pobjegła ku jezoru, a ma ji pozvoleła nas wurechlëc, bo dusze nasze, jak chmura, napełnjała zgroza dzejóv ti vesokji Bożimękji. Mje na woczach stanęła jizba v sodzë pruskji, a v nji na vjęzenni poscelë bladô jak trup postacejô krola jezora, chturen mje wopovjodoł przed smjercą woddzękovanjé ze svojim jedinim sinem na tim molu, na chternim tero jego corka postavjiła ten vjidzani ve vszetkjich rebackjich posodłovjach krziż. I to mje przëszło do głovë:

— Chto vje, cze sin jego bełbe z taką poczestnoscą mjono Zoborskjich na Zoborach trzimoł, jak ta pesznô corka!

Czężkji spomnjenjô nje wopuscełë mje, jaż stanęłasma nad jezorem. Vjid i szklenjé jego vód znekałë z dusze chmurę czornich mesli, jak vjidni porenk nekô zemnjice nocné. V duzim czołnje postavnô, jak krolovô tich vód, stojała panna Klema z vjosłem v ręku. Dva vjosła leżałë na duchce. Kozała tede Trąbje i mje ze strzedni duchtë robjic vjosłami a ksędzu sadnąc na kobjelë, licami do naju. Sama stojącô v slednim kuńcu czołna dovała kjerunk, ceskającô vjosłem to z levi to z pravi stronë. Ale woczë moje ze zdzevjenjim, chęcą  —rzekłbem — ze strachem błądzełë po ji vesokji postaceji, jak wona tam stojała kjerującô czołnem pod rzoze rożovigo njeba. Koguż to wona mje przëboczała z postavë i wurodë? Cze nę krolevjonkę, chternąm za dzecka wuzdrzoł v zelonim wokjenku v mjesądzovim vjidze? Cze moję krolevjonkę ze zomkovjiska nad brodem v głębokjim lese? Cze też serdeczné vezdrzenjé Martë, kjej mjęv czężkji choroscë ze svjata gorączkovich womon budzeła na vjidni svjat Boskji? — Nje vjedzołbem tego povjedzec, ale tak mje sę zdavało, że gromadzi wona v sobje vszelką pjęknosc vszetkjich kobjet, chternem vjidzoł na svjcce.

Podjachavszë pod Glonk, jęłasma go pomału wobjeżdzac, a jô szukoł woczoma ni vjelgji gromadë kaminji, wo chterni njeboszczik krol jezora mje beł povjodoł. Przëboczeł jem so jego słova: — wod stronë Plęs leżi vjelgô gromada kaminji, jakbe vmurovanô v przidkji brzeg. Mjedze njimi jeden srodze vjelgji stoji na drugjim plaskatim kaminju, a zdaje sę bëc takji wopoczni, że żoden człovjek be nje przëszedł na to, be go probovac ruszëc z molu. Ale boczë: won sę daje ręką jednigo człovjeka tak letko wodchilëc, jakbe vjisoł na zovijasach... Wobjachałasma roz i drugji całi wostrov, ale takjigo molu i gromadë kaminji wuzdrzec nje beło możno. Tak jô so pomesloł: Może jakji brzid abo chrostë zakrivają wod kraju nę gromadę kaminji. Tak jem doł znak pannje Klemje, żcbe vjachała na brzeg v nim molu, chdzema wonge z Trąbą na Glonku vëlądovała i mjała pjerszą poceszną przigodę z krolem jezora. Vëszedłszë na łaczkę, provadzeł jem wod stronë Plęs rovno brzegjem, a drudzë szlë za mna. Czim dalij, tim veżij nom wod levi rękji zemja rosła v gorę przidką wurzmą. Vązkji le pas pjosku mjedze vodą i nją pozvoloł nom jisc vprzod, a i ten molami beł sapovati, że możno beło sę v njim zapadnąc.

— V takji sap jô vpodł — rzekł Trąba — jak naju na kopjica sana vëstraszeła. A voloł jem, żebe mje som Straszk za vłose vëcignął, njiże żebem beł mjoł wutchnąc sę v tim mule, a do tego jesz v nocë.

Ku reszce ten vązkji pas pjosku też sę skuńczeł, zavaloni vjelgą gromadą kaminji, jakbe je ta gora gvołtem ze sebje vëpchnęła v jezoro. Wobjeżdżającë vkoł wostrovu nji mogłasma jich dostrzec, bo vesokô sicena z jezora podchodzeła jaż pod som przidkji brzeg, a ze samigo brzegu zvjeszałë sę ku vodze pokrzevjoné vjerzbjinë, vijołkji i leszczenë. Dalij jisc suchą nogą nje beło możno. Tak jô sę wobroceł do drugjich im rzekł:

—Tu to bëc muszi! 

Trąba sę na to rozesmjoł:

— Njech będze tvoja provda, Remus! Jô tu stoję, jak krova przed novimi vrotami. Żebes lë tak mogł, jak v ni bojce rzec: Zezamje wodemknjij sę! — tobe ta gromada kaminji sę rozstąpjiła. a v brzuchu tego wostrovu żdałëbe na naju bogactva, żebesma mogła krolovji połovę jego kraju a przenomnji nasze Kaszubë wodkupjic i tede vënekac jego szklącich, jak przmjele, szandaróv.

Ale mje nje beło do żarlóv, bom sobje povjedzoł:

Jednak to tu bëc muszi! Ale żebe przeszukac tę gromadę kaminji, trzeba beło je vodą wobińsc. Tak jem sodł i jął zebuvac botë. 

Trąba vjidzącë, vołoł:

— Sprubujle szczescô, Remus! Ma tu z ksędzem jegomoscą będzema żdała, jaż sę vrocisz!

Mje to beło po meslë, bo cuż wonji mje moglë pomoc? Ale jak jem veszedł v vodę, czuł jem, że dzevczę jidze za mną. Wobroceł jem sę, a wono rzekło:

— Choba mje dozvolice szukac też krijovkji, v chterni mój wojc przeżeł lata poza tovarzestvem ludzkjim.

Doł jem znak, że sę godzę i dzevczę szło za mną movjącë:

— Botë moje są robjoni v rebackji sposob, to jich zebuc nji mom potrzebë. .

Pluskała voda vkoł naszich nóg, a vałë, chterne njespokojno wod porena do połnjô lubją bjic v te brzegji, bjołą pjenjizną wobrąbjałë kaminje i pjosk na kraju. V sicenje szemarzełë jakjis zevë, a mje serce movjiło:

—Tu duch krola jezora stoji i na naju zdrzi!

Wobszedłszë kavał gromadë kaminji, vjid mój podł na jeden vjelgji kam, stojąci na drugjim plaskatim kaminju gorą gromadë jinszich vjelgjich kaminji. Kjedem do njego podszedł, vëdovoł mje sę takji dużi i wopoczni, że smjeszné sę zdovało pomeszlenjé, żebe jeden człovjek go mogł z mola ruszëc. Ale jô, przëboczivszë sobje słova njeboszczika, wuchvaceł jem go za gorni kańt i cignął do sę. I dzivno: kam popuszczoł, jakbe go chto z tełu popichoł i doł sę wodchilëc ku mje, jaż sę sparł na drugjich kaminjach. Tero jô za njim wuzdrzoł durę szeroką na łokjec a vesoką na połtora łokca z dużich kaminji zestavjoną. Panna Klema wob ten czas z czekavoscą cemną lukę wuzdrzała. Tej pokozała na vpuszczoną wod stronë lukji v kam żelazną rączkę i vestchła:

— Mój Boże ! Pod tim kaminjem, jak v grobje, njeszczestlevi mój wojc zakopoł sę żivcem na tak długji czas!

Ale jô nje namiszlającë przeżegnoł jem sę krziżem svjętim i vlozł v nę cemną lukę. Nje szło to jinaczi jak na szterokach, a cemno tam beło, jak v noglębszim sklepje. Wod lukji szedł tero v głębją gorë gonk vązkji i njizkji, v chternim głova moja zavodzała z początku wo cvjardi kaminje, tak żem muszoł sę zchilac barzo. A nogoma szedł jem jaż do kolon v vodze. Ale po jakjich dzesęc krokach gonk ten wobroceł sę na pravo, doł rumu v gorę, żem sę mogł vëprostovac, a moje nogji stąpałë po suchim gruńceJakpo stegnje. Le strzodkjem ti stegjenkji vązkjim rovjikjem bjeżała voda. Jidącë vjedno dalij, wuzdrzoł jem ku reszce chdzes naprost jakjis bladi vjid. Wuczułjem v ti chvjilë krzik słabi za sobą i wobrocivszë sę, vjidzę dzevczę z bladimi skarnjami i rękoma na pjersach, dichającë czężko. Kjej jem stanął i sę do njego wobroceł, rzekło:

—Straszno mje! — Cuż to tam za bjołô wosoba przed nama?

— Bog to vje! — rzekł jem, bo czasem mje sę vëdovało jako plachc vjidu a czasem jak wosoba bjołô v cemnim norce stojącô. Tak rzekę dalij:

— Może to też le jakji vjid ze svjata do ti jomë vpodô. 

Naszedłszë krotko, doznoł jem sę, co to beło:

Pokuńc gonku wodemkła sę przed nami joma vjelgô. Ji scanami bełë grubi korzinje jakjigos wodvjecznigo drzeva, chterno muszało nad nami rosc v bjołim vjidze słuńca ku njebu. Korzinje gruboscë chłopa v pasu tak bełë rozkoscerzoni na vszetkji stronë, że strzod sebje wostavjiłë jomę sztołtu vjelgjigo zvona, v chternim mogło stojec wokoma sebjejakji połkopë ludzi. Vnetk jem sę też doznoł, zkąd szedł nen vjid, chturen sę nom z daleka vëdovołbjołą wosobą: Drzevo, chterno sę żevjiło z korzenji v scanje jomë, wod strzodka beło vëtrupjałé tak, że przez jego wuzimk v gorę szła długô jak komin rura. Tą drogą przëpłivało pod zemję tile vjidu, że prosto pod luką beło możno czetac pjismo. Ale dalij v całi jomje sedzała komuda i noc, przez chterną le v jednim molu łiszczoł małi zdrój, chturen gonkjem bjeżoł ku vodom jezora. Kjej woczë kąsk przëvekłë, tej jem rozeznoł, że podłoga jomë beła gładzonô, gleną pokretô, ale statkóv żodnich do vigodë nje beło vjidzec. Le pod furą wod vjidu stojało wognjisko ze żelazną platą i pudło z drevjannimi vęglami. Nad wognjiskjem del do scanë przëbjiti njosł garnuszkji, talerze i jinszi sprzęt kuchnjovi. Tej tam jesz bokjem scanë stojało dużé pudło sztołtu skrzenji, chternigo vjeko sę szkleło, jakbe na njim vjele beło sedzané A kjej jem wodemknął vjeko, leżałë v njim norzędza stolarskji i ceselskji: żoga, dłota, sekjerë, svjidrë, topork i vjele gozdzi. Jak jô tero beł pevni, że to poprovdze krijovka krola jezora, tej mje go sę srodze żol zrobjiło, bo joma beła dosc vjilgnô, a krom tego żodnigo statku do vigodë ludzkji a navetk łożkam nje vjidzoł. Ale dzevczę wusadło na skrzenji, zakreło woczë rękoma i zaczęło płakac i sę jiscec:

— Bjedni mój wojcze! Tak vë, pon całich Zobór, muszelë v tim zocemku tacëc, jak płoszoni les, a navetk łożka nji mjelësce anji zogłovka pod głovę, jak zvjerz dzekji!

Ale mje jednak dzivno beło, żebe takji przemeslni człovjek, jak krol jezora, nji mjoł svojigo tacevjiska wiszekovac sobje z vjększą vigodą. Tec tu żodną mjarą be njebeło można wukrëc ksędza. Tedem zaczął z vjelgą wuvogą przeszukivac jomę, jaż mję v woko vpadła małô drevjannô scana nad ną skrzenją z norzędzami. Vszedłszë na skrzenję, doznoł jem sę wod razu, że to dvjerze, mjedze dvuma mocnimi korzinjami vëkumané, zamikającé sę żelaznim lecirzem. Panna Klema, chterna sę przëzerała tero moji roboce z czekavoscą, veszła też na skrzenje i wodemknęłasma dvjerze. Cuż ma wuzdrzała? — Dużô jizba, cemnjejszô njiże joma, wodemkła sę przed nami. Jakjimis skałanii v scanach dochodzełë cenkji parminje vjidu, ale woczë nasze przëvekłë do cemnjice, rozeznałë, że v ti jizbje są statkji domovi. Veszedł jem tede przez prog vesokji i makloł jem po scanje, chdze vjid dochodzeł, jaż natrafjił jem na małi wokjennice. Grubi parmiń vjidu uwovjidnjił jizbę, kjedem je wodemknął. Tero ma sę nalazła v chędogji jizbje ze scanami z gładzonigo drzeva i z posovą z deli. Na podłodze, tak samo delovani, leżalë jak divanë pleconkji ze słomë i sicenë. Stoł a stołkji vkoł njego stojałë na jizbje, a pod jedną scaną łava vëbjitô naksztołt zofë, wobcignjętô suknem v kvjotkji. Drugô scana beła do trzech czvjerci vëkumanô naksztołt vjelgjigo podpjecka i tam stojało łożko, pokreté poscelą. Tero jô też wuzdrzoł drugji wokjennjice wobok nich pjerszich, a jak jem je wodemknął, tej sę stało vjidno, jak v kożdi gburskji chace. Vjidzec tero beło, że njeboszczik krol jezora sobje tu głęboko pod zemją mjoł mjeszkanjé wuszekované na długji czas. V scanach vsadzoné bełë molami dvjerkji a jak je wodemknął, tej za njimi wotmikałë sę małi szafë. Navetk kjile wobrozkóv ze scenami z gonjitvë na dzekjigo zvjerza vjisało na scanach. A nad łożkjem povjeszoni krziż svjodczeł, że tu mjeszkoł nasz człovjek.

Jak jem sę rozezdrzoł dobrze, nji mogł jem sę dosc nadzevovac przemeslnoscë tego, co sobje tu tak pjękną krijovkę wuszekovoł. Ale jesz barżij jem sę zdzevjił, kjej jem vëzdrzoł przez lukji, przedtim zamkłi wokjennjicami. Długji to belë rurë na kjile stop, chterne przebjijalë vesokji brzeg. Przez nje vjidzec beło całą wotnogę jezora mjedze Zoborami i Glonkjem. Wuzdrzoł jem navetk vesoką Bożąmękę, chterną panna KIema na drodze do jezora jak vjidomi znak krzivdë pruskji beła postavjiła. Kąsk v patrzenju przeszkodzałë le vjetvje krzóv, chterne na dvorze muszałë rosc vkoł tich dzivnich wokjen. Ale z tego beło sę doznac, że z jezora jich mjedze krzami vjidzec nje beło, choba kjejbe przë wodemkłich wokjennjicach v nocë vjid sę poleł v jizbje.

 Panna Klema, chterna chodzeła po ti długolatovi krijovce svojigo wojca, jakbe movę straceła, przëstąpjiła tero do mje i rzekła z prozbą v głosu:

— Remus! Wuzdrzalam vas vczora pjerszi roz na woczë, ale mom vjarę ve vas, bo dzirżko i dobrze vom z woczu patrzi. A wojc mój njeboszczik muszoł mjec vjelgą do vas vjarę, żeli vom svoję krijovkę povjedzoł. Mom tero do vas vjelgą prozbę. Kjej chcece tego dobrigo ksędza tu wukrëc, to go wukrijce. Sługa to Bożi, cerpjąci przesladovanjé wod Njemcóv. Jô go wuproszę, żebe njikomu wo ti jomje nje povjedzoł. A vas proszę, besce njikomu vjęcij wonji nje povjedzelë, bobe mje serce barzo bolalo.

I vëcignęła do mje rękę. Ale jô sę chvjilkę namiszloł i rzekł:

— Njech będze volô vasza, panno Klemo! Le proszę, njech vasze pozvolenjé wobjimje też mojigo vjernigo i vëprobovanigo drucha Trąbę. Bo won, jak przërzecze tajemnjicę, to ji też nje vëdô.

— Kjej won vasz vjerni przijacel, tej mje to nje boli. Bo wuvożce sobje: Ta joma i ta dostatnô jizba pod zemją, to są dlo mje takji svjęti pamjątkji, że serce be mje bolało, kjejbe ludzkô czekavosc mjała tu zachodzec i sę dzevjic.

Tak ma sobje podała rękę na to przërzeczenjé, a jô povjedzoł tak virazno, jak mje beło możno:

— Njicht vjęcij krom nas, cosma tu dziso na Glonk zajechała, nje będze vjedzoł krijovkji zmarłigo krola jezora.

— To jidzma tede do naszich gosci. Ksądz będze mesloł, żesma sę tu chdze pod zemją zapadła, żeli mu Trąba nje rozpędzi czasu svojimi krotofilami.

 Tak ma sę vrocela.

Nalazłasma ksędza, sedzącigo na pjosku i wodmavjającigo brevijorz. Trąbë z razu nje beło, bo gvesno sedzoł nad łączką i przëboczoł sobje przigodę z tańcującą kopjicą sana. Ksądz, jak dostoł nas na woczë, zavołoł vjesoło:

— Vjitejtaż, va młodi, na vjidze słuńca Bożigo! Jô sę strachoł, żebesta chdze nje beła zbłądzeła ve vątpjach zemji do jakjigo zapadłigo zomku, zkąd be vas krosnjęta ju vjęcij na svjat nje vëpuscilë.

—Tak też vnetk i beło, jegomosc! A do tego zapadłigo zomku më vas zaprovadzimë. Ale krosnjęta nom nje robjiłë przepravë, bo to zomk stolimóv, jak wo njim v naszi rozdze na Zoborach wod vjekóv matkji dzecom povjodają. A krosnjęta stolimom służą!

—To pojma tede! — rzekł ksądz. Może v tim zapadłim zomku stolimë i krosnjęta wobronją sina ti zemji wod pomstë ji dziseszich panóv!

Zjavjił sę tero Trąba i vołoł:

— Ju jô vjidzę, że va nalazła zapadłi zomk krola jezora! V takjich zomkach bivają sklepë dobrze wopatrzoni v trunkji i vjina. Bele jakji wobrzedłi smok nje pjilovoł i nji mjoł nad njimi starże.

Ale kjej sę wodemkła przed nami czornô luka nad vjelgjim kaminjem, tej Trąba przëszedł z vimovką:

— Vëzdrzi to, jak dura do pjekła! Lepji będze, że sę vrocę do moji bjałkji, bo cuż vama tu po mje? 

Ale jô povjedzoł:

— Do bjałkji jesz mosz czasu dosc. A jô tam v jedni szafje vjidzoł butlę szuremeju storigo, żebe szkoda beło, kjejbes go nje posmakovoł.

Takô wobjetnjica jednak Trąbje dodała dzirżkoscë, i tej po jednimu spuszczełasma sę v nę podzemną lukę. Noprzod szedł jem jô, tej Trąba, trzimająci sę mojich trokóv, tej ksądz a panna Klema wostatnô zamkła kamjanné dvjerze za sobą.

 


      XXXI      

REMUS

      XXXIII