V

Jak Remus nalozł na zomkovjisku czorni gronk 
i złoti mjecz i jak won za to skorą zapłaceł.

Zjavjitrzni svjat tego dnja smjoł sę ze szczescô. Słuńce z vesokjigo njeba tak rozsvjeceło całé pole, że navetk nomjizernjejszi bączk v rovje mogł se plece rozegrzoc. Bezroga, nekającë roz na levo roz na pravo z karna, sladkovała, co gvesno wodezdrzała wod Lize abo Gnjadigo, na pażęc vëpuszczonich. Gnjota ję navrocoł, ale bez gorzu, jakbe sę ceszeł, że mô worądz do suvanjô i szczekanjô redosnigo. Jô wod njich zarvoł ti vjesoloscë, żem gvjizdoł i skokoł, jak skorc jakji po polu. Vjesołą gromadą, jak na bjesadę, nekałasma pod korunovaną jarzębjinę. Tam jô vzął i Gnjoce vbjił v głovę, żebe sę nje vożeł jisc za mną slode, le żebe wostoł i dovoł boczenjé. Tej jem sunął do lasa.

Rosa jesz stojała na trovje i na paprocach, bo chmura zelonich lestóv jiglenë i gorą drzév zabjegalë słuńcu, że jich vëpjic nji mogło. Nogji moje sę slizałë na mechu, ale jô bjegoł dravo, bom ju vjedzoł drogę. Anjim nje słuchoł na łupka, chturen znovu vrzeszczoł v dużim strachu, cze kleszcz nje jidze. Łąkę z paprocą jô wobszedł, be sę nje skaleczëc v lecenju, a na wolszka trzęsącô sę wod wurzasu, wostała v stron. Przë rzece vlozł jem wobuma nogama na woną krzevą chojnę i zdrzoł rzeką v doł i rzeką v gorę.

Bom żdoł na vczoraszi dva kołpje, co tak mądrimi woczami patrzełë. Alem sę jich dożdac nji mogt. Tak mje przëszła do głovë bojka wo krolevjonce i kołpjach, chterne bełë ji bracoma, i spjevoł jem takji słova:

— Przëpłińtaż tu do mje, kołpje, długą vodną drogą! 
Chdzesta va podzała naszą krolevjonkę młodą? 
Hej, va kołpje, bjołi ptochë glębok v czornim lese! 
Chturen z vas wo krolevjonce novjinę przënjese? 
Cze nad dużą vodą svoje bjołé ruchna pjerze, 
Cze ji smok na bjołim zomku zamknął złoté dvjerze? 

Ale dzivni kołpje jak nje chcałë, tak nje przëpłinęłë. Vjidzec też jem nji mogł po rzece jak vczora, bo zemnjica szła gorą vodë. V nji jakjis wukozkji jęłë korovodzëc. Tak jem so wuvożoł: To nje będze tam njick dobrigo. Lepji jisc na tę gorę naprocem, bo to będze no zomkovjisko. Brodu będze trzeba szukac tam, chdze sę v żłobje rzekji pjosk bjeli. Tak jô tam veszedł v vodę.

Z początku szła mje voda do kolon, tak rzeka beła snodkô, ale dalij v żłobje rzekji voda mje sigała pod pazechę. Alem nje wuvożoł sobje tego za njic, bom so rzekl:

— Vësuszisz sę, Remus, na słuńcu.

Gora po procemnistronje szła przidko vesokjim spichem. Nje vjidzoł jem na nji anji drzév anji brzidu. Le dzevannë stojałë molami po zberku, jak svjece na vołtorzu v Svjęto Jaster. Jô bjegł v gorę na szterokach jak kot, jażem zavadzeł głovą wo drzevję, jaż mje mocko zabolało. Zdrzę — a stoji jarzębjina. A kjej ji sę przëzdrzę z wuvogą, vjidzę, że mô wokręgh czebk a pospode koło szeji korunę.

— Moc Boskô! — rzekł jem sobje. — Tec to jistnô sostra ni jarzębjinë z przed lasa, chdzem vjidzoł bjołi zomk i krolevjonkę i ne straszlevé wukozkji. Przë tim mje cepło zaczęło v woczë cec, a kjej jem przecarł ręką, vjidzoł jem, że to krev. Ale jô przëcesnął to bolącé i v kjile skokach beł na gorze.

Ztąd jô vjidzoł daleko v svjat poveżij czebkóv drzevjęcicli. Alem nje vjidzoł le bor i njick vjęcij, a nad borem njebo modré. Leno daleko na podnjebju svjeceł złoti krziż. Tej jem wuvożoł, że to będze krziż na zvonnjice v Lipnje, chdze naszi do koscoła chadzelë.

Na gorze mjirno beło i cepło. Tak jô vzął ję wobchodzëc navkoł. Vszęde wona przidko spichała v doł, le v teł wod rzekji chrzebt ji zchodzeł v pole. Ale bleżij jem sę jednak doznoł, że tam głębokji rov, zarosli leszczeną i grabjiną, dzeleł gorę wod pola i lasu. Wod brodu szedi także vądoł vedle gorë, ale v njim stojało kjile jałovcóv i vjelgjich kamjenji po bokach, jakbe strożovałë nade drogą v las. Pomesloł jem sobje:

— A może to jistnje, starô droga, chterną dovni ludze przez brod jezdzilë. Ale dzisodnja njicht nje jezdzi, bo ludzom strach.

Dzivno też mje beło, że czubk gorë beł na rębje vesokji a ve vestrzodku vekumani, jak jakô dużô mjiska. Le v jednim molu rąb ji beł przervani, pevno wod deszczovi fale. Bjeleł sę v ti vërvjiznje pjosk żołti i gładkji kaminje, a kjej jem zdrzoł dłużij, tej tam stojoł napoł zakopani v pjosku gronk czorni.

— Cużna svjece! — rzekł jem do se — Chtuż tu gronk wostavjił?

Ale nje beł to gronk, jak nasze gronkji. Szklił won sę czorno a na brzuchu mjoł bjolé kreskji. Przëkreti beł vjekjem. Tak jô vjeko wodkreł i zazdrzoł: Wuzdrzoł jem tero bjołi pjosk, a kjej jem go vëdobeł, tej na spodku bjelełë kavałkji kosci i popjoł.

Nje vjedzoł jem, co to znaczi. Długom tede rozmiszloł, jażem so rzekł:

— Ten gronk je deszczem vëszlamovani. Gvesno won noleżi krolevjonce, bo jô tu stoję na ji zaklętim zomkovjisku. Vez, knopje, i go zakop, jak beło.

Tak jô vzął rękoma grzebac, żebe vëkopac kulkę. Ale polce moje zavadzełë wo njico długjigo. Chvecę i cignę — to mjecz!

Długji beł na siżeń, spiczasti wod kuńca a ve vestrzodku szerokji, njibe vjerzbjinovi list. Dzevującë sę, że won nje je zaredzevjałi, le czorni, zaczął jem go trzec rękovem. Ko wod tego won jesz barżij sę czernjił. Tak jô go vzął kamiszkjem drapac. Tej sę pod tą czorną skorą zaszkleło jak złoto.

— Złoti tës nalozł mjecz, Remusku. Cuż të z njim zrobjisz?

I przemiszloł jem mocko, jaż mje tak przëszlo do głovë:

— Gvesno ten mjecz też słuchô krolevjonce, jak nen gronk. Vez i zakop go v gromadze z gronkjem, a zakop pod korunovaną jarzębjiną, chterna na ti gorze stoji. A njikomu njick nje povjedz. — I tak też jem zrobjił.

Mjeczem jô vëkopoł kulę pod jarzębjiną a rękoma przësepoł pjoskjem tak, żebe njicht tego molu nje nanalozł, le jô som.

Przë ti roboce jô sę zmokł, bo beło mje spjeszno. Wod tego mje znovu krev jęła cec, alem so povjedzołyże sę wobmiję v rzece.

Kjej jem ju zchodzeł z gorë, tej mje njico zemnigo v jikro tchnęło.

Patrzę — a to Gnjota.

Tero mje sę ju co njedobrigo mekceło. Rzekł jem tede do Gnjotë:

— Czimu të, głupi, mje znovu navrocosz? Jô be beł i tak przëszedł. Ale tero dravuj! Bo mje do wucha chtos godô, że dobetk będze v szkodze.

Tak ma dravovała na mjijovkę.

Jak ma vëlecała z lasa, tej jô sę doznoł, że beło zle. Som pon z palecą, vesok podnjesoną nad głovą, bjegoł przez żeto za bedłem. A to priskało na vszeternoskji stronë, le tak za njim dudnjało. Nje bełbem mesloł, żebe gbur, chłop jak wopoka, beł jaż takji chvatkji.

Ale jak won bedło vënekoł ze szkodë, tej won minął Gnjotę i mje i szedł v las, njick nje rzekłszë. Tej Gnjota vcignął wogon i na mje zdrzoł, a jô vjedzoł, że won chcoł rzec:

— Co gbur knuje, to nje je njick dobrigo! 

Za mała chvjilkę pon vëszedł z lasa. Trzimoł won v gorscë szligę leszczenovą na polc grebą i nją smigoł z gorë na doł, jakbe probovoł ji gjibkoscë. Tej won zavołoł:

— Gnjota, pojle sę!

Tak Gnjota zrobjił sę takji małi, jakbe z njego le połova wostala, ale szedł, wobrocającë sę co zamanąvszë, z brzuchem przë zemji i blészczącë na mje. Ale jô mu njick pomoc nji mogł.

Tak go pon chveceł za serschel v karku i zaczął go ną szligą wokłodac, jaż psesko, zaczęło vëc żałoblivje. Jak won z njim skuńczeł, tej won przëstąpjił do mje i sę pitoł:

— A chdzeżes të bivoł?

— Na zomkovjisku!

—A jak të vëzdrzisz, ponarvo?

Jakżeż jô mjoł vëzdrzec jinaczij, kjej jô sę zaboczeł womëc v rzece? Krev mje sę zgęsceła na skarnji, jaż scigäło. Napevno jô vëzdrzoł jak larva, co ją Gvjiżdże noszą na strach dzecom ve Vjiliją Bożigo Narodzenjô. Tak jem rzekł:

— To jô głovę sobje skazeł wo drzevo! Won na to wodrzekł:

— To cę ju Pon Bog jeden roz skoroł. Za to të wode mje wodbjerzesz le połovę tego, com cë mjoł przësądzoné!

Tej won mje czapnął, jak przode Gnjotę, i zaczął mje karac ną szligą leszczenovą. Jô scesnoł zębë, bivszë vjarë, żem spravjedlivje skuroł. Koroł won mje dosc długo, tile czasu, jażbe zmovjił "Wojcze nasza" i "Zdrovas Marija", a pevnje i na "Vjerzę v Boga" bełobe zbjegło. Ale do "Przikozanji koscelnich" won sę nje doprocovoł, bom tez i mjoł pelną mjarę. Jak won mje pusceł, tej jô podł na zemję i vjidzoł Gnjotę, całigo przëczupłigo do zemji i dreżącigo, jak lestë wolszkji, na chterni Judosz sę povjeseł.

Ale gbur cesnął szligę i szedł precz. A jô sę poceszoł tak:

— A jednak jô mom złoti mjecz, wo chternim njicht nje vje.

Ale przed woczoma mje stojałë lica gbura, jak won do mje ze szligą przëstąpjił, bo gorz zmjenjił straszno jego vezdrzenjé. Beło mje, jakbem takji złé woczë ju beł vjidzoł przë jinszi worędzë, lem so nje vdarzeł chdze. Kjej jô tak medetovoł, wuczułjem zemni cnjik Gnjotë na kolanje, chturen sę do mje przëczajił. Zevnął won porę razi głosno, jak człovjek i pokozoł svój długji i czervjoni jęzek. A skorno sę doznoł, że na njego zdrzę, vstoł i strząsł sę, jaż kurzeło. Chcoł won rzec:

— Strzęsc sę, knopje, jak jô, a będze cë lepji. Alejô sę żodną mjarą nji mogł strząsc, tak mje vszeskji gnotë bolalë. Navetk vslac ze zemji mje nje dało. Wob ten czas cenjô sę cofała v las a słunuszko szło vestrzodkjem njeba i grzało. Mje sę zachcało jesc, alem sę bojoł:

— Może wonji cë za karę nje przëslą wobjadu na pole?

Ale tego wonji jednak nje zrobjile, bom vjidzoł Martę, corkę malą Mjichałovą z dvojokami wod trzech cliojen jidącą. Z nją jô na pustkovju mogł sę nolepji rozmovjic, bo wona jedinô moję godkę dobrze rozumjała. Szła wona z dvojokami v ręce i vołała z daleka:

— Jemus! Jemus! 

Na to jô:

— Pojle tu, Marta!

Tej wona naszła, postavjiła dvojokji i połeżeła kol mje łëżkę. Ale jô przë jedzenju njimogł njijak wuleżec. Tej jem so z bjedą pomogł na nogji i jodł na stojączce. Marta na mje zdrzała i sę dzevovała:

— Czimu të jész na stojączce? 

A jô wodrzekł:

— Jô nji mogę anji wustojec anji wuleżec.

— Czimu to nji możesz anji wustojec anji wuleżec?

— Bo pon naju Gnjotę i mje wukoroł szligą leszczenovą, co tam leżi. Gnjota sę strząsł, ale jô tego nji mogę i dlotego mje tak boli.

— To jô naszimu panu jiglenë v łożko nasepję.

— Nje czenji tego — wodrzekł jem — bom sobje spravjedlevje zasłużeł. Tej wona pitała:

— A boli cebje?

— Boli jak szvernot! Ale to minje. 

Tej wona na mje vezdrzala i rzekła:

— Vejle, to won cë jesz guz na głovje zrobjił i cę wokrevavjił?

— Nje, Marto, to jô sę som wo drzevję wuderzeł i skaleczeł.

— Jakji të mosz mokré ruchna!

— Na to jô njick nje rzekł, bo mje vstid beło povjcdzec, żem beł wuszłi tak daleko wod bedła. Ale wona nje popusceła, le godała:

— Przez te mokré ruchna to jesz barżij przecignęło, to bjicé!

AIe jô na to nje słuchoł, le vësepoł Gnjoce resztę bulev i rzekł do Martë:

— Podejle mje ten pręt leszczenovi, co sę podeprzę i kąsk gnotë rozruchom!

Tej wona przënjesła nen pręt a jô, popjerającë sę, probovoł jisc. Ale to szło tak zimko, żem voloł legnąc. Tak jô pomesloł sobje:

— Połovę pocerza pon cë na ten guz wodrechovoł, a jednak docigło do "Vjerzę v Boga". Gvesno bes nje beł strzimoł do "Dzevjęc Błogosłavjeństv", a navetk nje do a "Setmë Grzechóv Głovnich".

Jak Marta wodeszła z prożnimi dvojokami, tej jô sę zaczął kulac. To mje wulżeło. Kjej słonuszko sę zchovało za lasem i cenjô z lasu vëchodzeła na pole, tej jô ju gnął, choc kąsk chromo, moje bedło do dom. Na woborze stojoł gbur i wobzeroł kose, bo żnjivo żdało za dvjerzami. V ti chvjilë jô sę dobroł, chdzem te lica vjidzoł jego, jak won mje chcoł karac. To belë skarnje wukozkji, chternąm vjidzoł v rzece przed bjołim zomkjem. A jimję ji Trud.

 


     IV     

REMUS

       VI