III

Wo trzech dzivnich chojnach, wukorunovani jarzębjinje, zapadłim zomku, zaklęti krolevjonce i trzech strasznich wukozkach.

Wod ti stronë pola trzë chojnë stojałë v gromadze:
Jedna krzevô, jakbe chcała wucekac a nji mogła, a dvje prosté. Ta krzevô mjała czubk jak mjotła. Jedna z tich prostich vëzdrzała jak kopjica sana na krotkjim drągu. Ta trzecô mjała jakbe szadą czuprinę gorą a pospode kozą brodę. Chtobe szedł ve vjeczor, mogłbe mjec pomeszlenjé, że to wukozkji jakji ve dva vjidë sejmują. Ale to bełë dobré drzevjęta.

Wu naju na pustkovju povjadelë, że gbur razu jednigo z Lipna jidąci zgubjił drogę do dom, bo zemovô krzikva zasepała vszeskji stegnë jedną bjołą płachtą smjegu. Njico Złego zaczęło go manjic i woprovadzac kołem. Ju go bodej do wucha namavjało, żebe legł spac pod mjedzą, kjej jego Anjoł Stroż mu pokozoł polcem wone trzë chojnë. Do njich won sę woganjająci womonje dovlekł a ztądka wuzdrzoł nad smjegjem gorą komjin svoji chatë. Takô mu tero moc vstąpjiła do serca, że zaszedł do dom letką nogą. Bo tak be beł tam v smjegu żëcé wostavjił i zmorzł.

Mol, na chternim wone trzë chojnë gromadovałë, przezevelë naszi "studnją". Choc tam vej żodni studnji nje beło. Ale Mjichoł mje povjodoł, że tam za Boga Wojca zdrój płenał. Z njego bodejże vodę nosilë ludze ze zomku. Ale ten zomk beł przeklęti przed długjimi stami lôt i zapadli trzë tręple v zemję. Jesz po njim stojała za rzeką gora przidkô, na chterni njick nje rosło. Ale njicht tam rod nje szedł, bo v połnjé i v nocë njico szło ludzom na woczë, czego sę bojelë.

Kjej jem tam pod trzema chojnami dovoł boczenjé na moje bedło, njico mje vjedno kuseło:

— Jidzë, Remusu, do rzekji i sę doznej, co to je z tim zomkovjiskjem!

Ale tej mje rzekł mój Anjoł Stroż:

— A kjejbe krovë v szkodę vlazlë! —

Na to jô słuchoł i stoł przë dobetku. Alem tego sobje nje wuvożoł za grzech, żebe podpędzëc pod las krotko. Może, żebe co przez drzeva vjidzec beło abo możebe co z lasa vëstąpjiło i do mje godało!

Chdzeroz bivało, żem przesunął przez rov, co grodzeł pole wod lasa, i zrobjił kjile krokóv v las i vołoł z rękami przë gębje:

— Poj tu! —

Tej z lasa wodezvało:

— Tu! —

I tej znovu zapadla ceszô, tesknô i pełnô tajemnjice.

Długji dnje i tidzenje wob latko jô tam posoł pod lasem. — Jednigo dnja mje v woko vpadła jarzębjina po ti stronje rovu granjicznigo wod lasa.

Dzivnigo wona beła sztołtu, bo pospode czebka szadigo mjała wuzimk gładkji a navkoł wuzimka koscerzełë sę vjetvje cenkji. Pod słuńce to vëzdrzało, jakbe drzevję mjało korunę na szeji. Ta jarzębjina stojała v pole jakji dzesęc krokóv i dzivno mje beło, że ji nje scęlë, bo przë woranju muszelë ję vëmjijac. Pitoł jem sę doma Mjichała, a ten mje rzekł:

— Jakbe tę jarzębjinę scąl, tobe krev lecała. Tak jô so na dregji dzeń vzął dłoto z szaruznji pod vamps, żebe sę tego doznac. Ale njico mje rękę zatrzimało, kjej jem wostrzé na korę vsadził i doł jem poku. Alem za to vjele pod ną wukorunovaną jarzębjiną przebivoł. Vjedzoł jô, że leno krolovje noszą korunë, i wuvożoł jem sobje, że wona może bëc krolovą, co ją las naprocem sobje postavjił.

Tej jem sę ceszeł, żein ji skorë nje ranjił. Jednigo dnja zbjerało sę na njebje na grzmot. Grubé i czorné łavë chmur pobjegałë ze za lasu tak njisko, napjité deszczem, jakbe na zemję spadnąc chcalë. Na jezerze łiszczałë vjidka, a nad jezorem stojałë chmurë żołté, jak sarka. Na podnjebju vjodro grało.

Mój tovarzesz, pjes Gnjota, sę bojoł, bo mjoł rozum ludzkji. Legł przë mje i zevoł. A jô czuł taką słabosc v gnotach, żem legł na vznak i zamknął woczë. A to beło pravje pod ną korunovaną jarzębjiną.

Tej mje tak przëszło na woczë, jak na javje, że sobje jesz dzis vszetko vdarzę, jakbe to beło vczora.

*     *    *

Przede mną bjeżeła rzeka zelono-modri krose. Po procemnim brzegu szedł v gorę bjołi zomk. Scanë jego sę szklelë kaminjem bjołim, jak smjeg. Dach sę vspjeroł na słupach vesokjich, toczonich, v złoté podstovkji i v złoté glovjice. Brama ze zelono-modrigo, przezernigo, jak voda, kaminja dużim lękjem naksztołt łóż wobjimała vjerzeje złoté. Do bromë provadzełë stopjenje szerokji, pańskji, krosnimi divanami vësceloni. Przed bromą, jak vartarze mocni, cechi a vdałi, stojałë dużé drzeva, wobleczoné jigleną zelono-czorną, jakiich jô v żëcu njigde nje vjidzoł, Przed drzevami bjołi pjosk sceleł drogę do rzekji, a v rzecem wuzdrzoł głovą v doł drugji zomk i drugji drzeva jak v zvjercadle.

Kjej jem sę dzevovoł timu zjavjisku, zaszorzeło na rzece i podpłinęłë, jak zogodkji z cuzigo svjata, dva vjclgji kołpje. Stanovjiłë sę wone naprocem mje i dzivnimi woczoma zdrzałë. A v jich woczach stojało pitanjé i vjédzô, jak skarbë, zatopjoni v głębokjim stavje czornigo lasu.

Woczë v woczë z njimi wuczuł jem z boku zev, chturen płenął mje do wucha mjilszi njiże muzeka skrzepjic i flét. A głos ten movjił:

— Vez mje na remjona i przenjes przez tę rzekę do mojigo zomku!

I wuzdrzoł jem kol sebje panją vesokji wurodë v suknjach ze złota ijedvabju. A beło mje jednak, jakbem ję ju znoł z vjidzenjô. A kjej jô na nję podnjosł woczc, lej jem zavołoł:

— Moc Boskô! Krolevjonka, co ją smok strzeże! Ko jô ję vjidzoł v zelonim vjidze mjesądzovim, kjej jem v stanji na mojim bjednim łożku płakoł nad nją i nad moją skażoną godką.

A wona zchileła do mje głovę, v ji vłosach, krose dozdrzenjałigo żetka, szkleła sę koruna złotô, i rzekła:

— Znajesz mje! A jô wo tobje vjem vszestko. Nje bój sę, pastuszku! Vez mje v remjona i przenjes przez tę vodę!

Tak jô zmjerzeł wokjem rzekę, płenącą przede mną i v nji, jak v zvjercadle, wuzdrzoł jem sebje. Małi jô vëzdrzoł procem ti postavni panji.

Nogji moje bełë bosé a nogavjice njiżij kolon wobtroczkované. Vamps mój, wodemkłi na pjersach, doł vjidzec koszulę z varpu, a ta koszula nje beła całô. Mój kłobuk na głovje mjoł durë a przez nje vłose vëlożalë, jak słoma z gnjozda varblovigo. I vjidzoł jem sebje takjim małim, bjednim i żorotnim przë ti peszni i vdałi krolevjonce, żem woczë spusceł na svoje bosé nogji, bom sę vstidzeł.

Ale wona mje położeła bjołą rękę na głovje i rzekła głosem spjevnim:

— Przenjesë mje, chłopku, przez tę vodę. Zdrzë na ten zomk vjelgji i peszni naprocem: Co jeden vjek ludzkji won vëchodzi na javę głęboko ze zemji i żdaje na svojigo vëbovcę. Chto mje przenjese przez tę vodę do zomku wojcóv mojich, tego tam jak krola przëvjitają. Vez mje tede i zanjes przez tę vodę. Bo jutro będze zapozdze. Jutro sę zapadną bjołi murë i spanjałi słupë i vesokji dach i złotô brama a jeden długji vjek człovjeka minje na svjece, njim przemovjic będę mogła.

Ale jô vjedno vjidzoł moję żorotną wurodę v zvjercadle rzekji im sę vstidzeł,

Ale krolevjonka mje dodovała wodvogji:

— Nje wuvożej na svoję małosc i żorotnosc. Vëstrzelë wokjem ku svoji gvjozdze a wudzirzë serce do vjelgji spravë. Zdrzë, jak peszni ten zomk!

Kjej złoti mój bot postavję na jego stopjenje, znjikną borë vkoł a vërosną chatë szczestlevich ludzi, co żdają zbavjenjô, jak jich krolovô.

Vstanje njevjadomi svjatu lud, wo chternim dzeje dovno pjisac woprzestałë i znovu pługami worac będze zemję i żoglami jezdzec będze po vodach. Tej przëboczi sobje svjat, że lud takji żeł v czasach dovno minjonich i dzevjic sę będze, że znovu żije.

A kjej jem cecho słuchoł, krolevjonka movjiła dalij:

— Znaję cebje! — Vjidzoł jes mje pod starżą smoka, jak płakałam nad mojim ludem i sobą. Bełam njemovą, ale dziso mom volą movjenjô. Wudzirzë ducha i vjerzë v svoję moc.

Tej jô woczë podnjosł na lica krolevjonkji i zaboczeł, że jem małim Remusem. A duch takji vstąpjił ve mje, żem znovu jął mjerzëc woczoma drogę przez rzekę. Ale tej jem vjidzoł, jak z vodë ku mje dvjigałë sę trzë wukozkji, wopoczné i straszné.

Ale krolevjonka wuchveceła mje za rękę i poceszała:

— Nje bój siępastuszku! Nen stolim nagji, co po som pas v vodze sę czaji, będze cę chcoł scignąc na gruńt rzekji, jimję jego Trud. A nen drugji, co na grubim camrze płinje po vodze, a pesk mô, jak dżenja, a woczë, z chternich bjiją zeloni parminje: jimję jego Strach. Zdrzë, jak skora jego gładkô sę mjenji ve vszetkjich krosach tęgovich. Czo, jak jego skrzidła szętopjerzové bjiją wo sebje, jak klekotkji ve Vjelgji Pjątk.— Nje bój sę, pastuszku, straszedła tego, bo dobędzesz, beles vjerzeł v svoję gvjozdę... A vjidzisz tam tę bjałkę na kraju? — V bestrich ruchnach sedzi, nogji pod sebje, jak krovc. Na głovje mô muckę ze stoma zvoneczkami. Vjedno smjeją sę ji woczë i gęba. Skorno zatrzęse głova, sto zvoneczkóv zabrzęczi. Vjidzisz, jak machivô pravą ręką, ceskającë skarupë na vodę. A kożdi roz, jak skarupę cesnje, zatrzęse głovą, zazvonji zvoneczkami, zasmjeje sę i volô: Njevorto! — Smjeszné wukozkji przed tvoje woczë czarzëc będze, be cę do smjechu dostac. Ale smjoc sę nje będzesz, bo svjętą spravę mosz przed sobą. Zdrzë: podnjosła v gorę pręt. Na pręce sedzi głova małpë. I ju sę vali voz drabjinovi, vjelgji, a na njim ładunk sana vesokji jak gora. Nje cigną go konje. Cigło z gałązkji leszczenë roczni a zoprząg — szterë meszkji małé. A jednak voz jadze! Przed tim płoszedłem mjij sę na bocznoscë! — Nogorszé wono.

A jimję jego: — Njevorto!

A jô to vszetko vjidzącë nabroł ducha i rzekł jem do svoji dusze: Tero veznę i przenjesę krolevjonkę przez vodę, a njech sę stanje co chce!

I wukląkł jem i vzął wobjema rękoma krolovą i podnjosł ję, jaż dzivno mje beło, że ve mje tile mocë. Tej jem nogę pjerszą postavjil v vodę. 1 znovu wuzdrzoł jem v nji sebje, jak v zvjercadle, takjim małim i njiveka, żem zvątpjił i czężor mje przemogł, Chiżem pusceł panją moją na zemję i vestchnął:

— Krolevjonko! Tvój sługa je za bjedni i za małi na taką robotę!

V tim z trzoskjem vjelgjim zomk zapodł sę v zemję. Z krzikjem zvątpjenjô krolevjonka zniknęła mje z woczu, a jô leżoł jak wurzasłi pod korunovaną jarzębjiną. Cemno beło na svjece wod chmur na pobjegłim njebje. A Mjichoł przëpodł do mje, za vłose mje szarpoł i vrzeszczoł:

— A będzesz të społ, pestko przegrzeszonô, zamjast nekac bedło do dom!

A kjej jem sę chiże zervoł, pjęscą mje doł v kark, żem kozła vëvroceł i vadzeł:

— Marsz! Pochadej z dobetkjem do dom a nje żdej, jaż sę rozgorzę! —

Tak tej jô gvizdnął na Gnjotę i nekoł. Ale to bjicé mje nje bolaio, bom spravjedlivje vskuroł. Le żol mje beło krolevjonkji i serce mje bolało, żem beł takji małi i ji njicht nji mogł pomoc.

 


  II 

REMUS

     IV