Z Heiligenbron, mil trzy od Tulnu, gdzie most budują, 31 VIII [1683].

Pocztę krakowską, powróciwszy z Nikielszpurka, który widzieć lekko jeździłem, zastałem w obozie późno już w noc. List Wci serca mego z niewymownym odebrałem ukontentowaniem. Naprzód pojrzałem na numero i znalazłem, że to już drugi list, a pierwszego nie widziałem, bo to dopiero pierwsza po rozjeździe się naszym poczta; na datę potem, ale tylko dzień i wieczór napisany, że to jednak już z Krakowa, doczytałem się niżej. Niech P. Bóg będzie pochwalon, żeś Wć moje serce w dobrym zajechała zdrowiu j ten ból jednak w palcach jest jakaś rzecz cudowna. Jeśli mi się tu gdzie trafi jaki sławny doktor, nie zapomnę pewnie proponować mu tej kwestii.

Co strony M. le Comte, sprawię się we wszystkim według woli Wci serca mego. Namiot jeden z moich zostawiłem był dla niego, albo raczej z drogi przez Stefana wróciłem i w Tarnowskich Górach złożyć zleciłem; ale się, widzę, i Stefan minął z jmp. comtem, i jmp. comte minął Tarnowskie Góry. Za konia angielskiego pięknego i dobrego dałem czerwonych złotych sto, tegoż momentu liczyć kazałem; ale p. koniuszy koronny z odebraniem ich zatrzymał się, to mi powiedziawszy, że się dowiedział od Siekierzyńskiego, że jmp. comte ma pieniądze, które pożyczył u jmci ks. nuncjusza, jmć ks. nuncjusz zaś ma ich odebrać na asygnację w województwie krakowskim, którą jmp. comte'owi na regiment jmp. kanclerz posłał. Z drugimi zaś pieniędzmi uczyni się to, jako Wć moje serce pisać raczysz, i z samym tylko majorem o tym znosić się będzie. Aleć tu dotąd nie trzeba było pieniędzy, bo wszędy prowianty bardzo dobre dawano; a przecię, jako się skarżą oficerowie, siła im żołnierzy ucieka i pacholików towarzystwa. Dla Boga, dla Boga, niechaj to tam łapają, a najbardziej około Częstochowy; o czym pisać i do jmci pana krakowskiego kazałem.

Zły człowiek p. Mężyński: już był we Lwowie, a najmniejszej nie pisze litery o Kozakach i co sprawił w Ukrainie. Zdrajca Żywert postmajster lwowski pisze o nim, że jest we Lwowie, i że on sam miał wypisać wszystko - jakoby zdrajca siła stracił, gdyby i on był cokolwiek o nich napisał. (Skarży się tenże Żywert, że poczta z Krakowa do Lwowa chodzi aż na Warszawę.) A ja nie dbam już ni o kogo, jeno o samych Kozaków, do których nieraz przez dzień westchnę. Łożywszy tak wielki koszt na nich, a nie mieć ich na sam czas, jeśli jest supportable, racz Wć moje serce uważyć. Tych tedy jedynych Kozaków popychać, jeżeli nadejdą, i pod tych wozy dawać, bo się bez inszych ludzi obejść możemy. Bez kopij i bez dzid siła tu bardzo chorągwi; jam siła swoich porozdawał różnym, nawet i litewskie, ponieważ o tych nie słychać gaszkach. Wspomnij sobie Wć moje serce, jako się mnie nie chciało tych chorągwi, bom to widział i wiedział, że koszt tak jako w błoto wrzucę. Dzidy swym kosztem kazałem tu robić po miastach, i z proporcami i będę cudzym rozdawał chorągwiom.

Możesz to Wć moje serce powiedzieć jmci ks. nuncjuszowi-a oraz, że tu nam pp. generałowie i rządzcy tuteczni i radzi bardzo, i nieradzi: radzi, żeśmy ich salwować przyszli; nieradzi, albo przynajmniej zadziwieni, żeśmy tu prędzej przyszli, niżeli się spodziewali, a oni dotąd się jeszcze nie wygotowali, dlatego nie byłoby, uchowaj Boże, czego złego na kogo złożyć, bo i most jeszcze nie gotowy, i ludzie sascy et de 1'Empire po zadzie. Ale to teraz wszystko na głowę leci; p. Waldeck nie chciał tu u mnie i jeść, pisać wolał do ludzi swoich, aby dniem i nocą pospieszali. Cesarz ma się pewnie a pewnie spuścić wodą aż do Kremzy; gdzie już stanął nasz pan międzyrzecki przodem, i będzie tu u mnie o jutrze. Książęta też bawarski i saski pewnie a pewnie sami będą. Prince de Conti za pisaniem królewskim został w Frankfurcie, a de Soissons tu przyjechał do wojska samowtór tylko. Seppeyille nie chciał się tu zbliżać; wymyślił sobie drogę do Inszpurku do cesarzowej wdowy, niby to dając jej znać o śmierci królowej swojej.

O brandenburskich ludziach cale nie słychać i już na nich czekać nie będą. Możesz tedy Wć moje serce przymówić ks. nuncjuszowi, żeć-em przecię godzien był owego miecza, który królowi Michałowi posłano, i tej róży; a przecię mię to nie potkało, z podziwieniem całego świata. Zaprawdę, takiego erroru Rzym jeszcze nigdy nie popełnił.

Jam dnia wczorajszego uszedł z wojskiem więcej niżeli mil sześć polskich. Zszedłem się z rana z p. wojewodą wołyńskim i tak nas w kupie przecię zbiegł książę lotaryński niespodziewanie bardzo, bo go i pierwsze nie poznały straże. W kilkunastą tylko koni przybieżał, ale nas przecię w dobrej zastał sprawie, z wielkim swoim i tych ludzi, co z nim byli, podziwieniem; bom trafunkiem pół godziny przedtem, jako iść mieli nazajutrz, zordynował. Mamy też tu przecię cztery usarskie chorągwie i z dzidami niemało; co się zdało wielce okazało. Przed tym potkaniem się widzieliśmy na niebie o siódmej z rana, w śliczną bardzo i jasną pogodę, tęczę niby małą, w miesiąc właśnie zrobioną, tak jako zwykł bywać kilka dni po nowiu; rzecz to cale niezwyczajna. Myśmy szli niby na zachód, a to się pokazało za nimi, obróciwszy się ku wschodu, w lewą od słońca; potem z tego miesiąca poczęło się czynić jak na kształt iks, tj. takim kształtem: u . Trwało to około pół godziny. Zsiadłszy z koni w obozie, przypatrował się książę wojsku naszemu, które do obozu wchodziło, a tymczasem namioty rozbijano. prosiłem go potem jeść, czego się nie spodziewał, bo wozy dopiero nadchodziły, a stanęliśmy w polu bez wody, drew i ognia. Atoli przecię dosyć na nich było, że nie tylko się najedli, ale się i popili, i dobrze.

P. Waldeck przyjechał także w godzinę jakąś po księciu lotaryńskim. Ten nie jadł z nami dlatego, jak się wyżej napisało. Księcia lotaryńskiego portret niżej opiszę, ale to wprzód dla uciechy księżnej jejmości. Naprzód nie chciał pić inszego wina, jeno mozelskie z wodą, i to wody bardzo siła; jakoż cale nie pija. Rozochociwszy się jednak, pił i węgierskie. Ów Taff, co był posłem od niego na mojej elekcji, był też z nim, i zda mi się, że jest we wszystkim Robakowskim, i często mu do ucha szeptał i aby był nie pił, przestrzegał; ale się zaś i sam stróż upił, i samże potem ochoty dodawał. Gdy już sobie tedy podpił książę, po różnych komplementach pytał, jako się zowie po polsku ojciec i brat. Powiedziano mu. Tedy (jako owo ks. arcybiskup gnieźnieński zwykł czynić) powtórzył to z pięćset razy, pokazując na mnie: ,,To ojciec, a ja syn, a wy bracia moi". Na Fanfanika zaś coraz, że ,,ten wprzód i tamci trzej, a ja piąty". To znowu w moment zapomniał, jak ojciec po polsku. To tak tego było przez kilka godzin. Było z nim i innych grzecznych kawalerów, jako to jeden Sawojard, który przyprowadził z sobą kilkadziesiąt wolonterów; synowie potem Montekukulego, Auszperka, i inni. Niepodobna to wyrazić takiej wesołości, takiego ukontentowania, jako ci ludzie pokazowali. Wiwat ustawiczne, wynoszenie nas jusqu'aux nues, tam jeszcze gdzieś wyżej pod niebiosa. O elekcji siła dyskurował Taff, że on mi jej pierwszy winszował imieniem pana swego, który nigdy ze mną nie konkurował. Owo zgoła, rozjechaliśmy się z sobą obie strome wielce z siebie kontente. Książę jechał na całą noc do swego obozu. Z miasta nie było nic świeżego. Dane im jednak zaraz znaki o przyjeździe naszym. Absolument w najmniejszej rzeczy chcą słuchać ordynansów. O tym dniu który P. Bóg przeznaczył do zejścia się z nieprzyjacielem, wszystek był zrazu dyskurs z wielkim ukontentowaniem, że mię będą mieli a leur tete. Dlatego, moje serce, tak obszernie piszę (podobno z fatygą Wci serca mego), abyś tego i drugim udzieliła, na kształt gazet.

Portrait de M. de Lorraine: Wzrost i mężność mało się różni od księcia Radziwiłła marszałka litewskiego; twarz i oczy - p. oboźny koronny, i tego niby zda się być wieku. Nos aquilin bardzo, i niby en perroquet. Ospa dość znaczna na twarzy; bien plus voute, que d'Espine, w pasie zaś, jako nasz nowotny Murzyn. Suknia na nim szara, bez wszystkiego; guziki tylko złote szmuklerskie dosyć nowe; kapelusz bez piór. Buty żółte były przed dwiema miesiącami albo trzema; napiętki z korków. Koń niezły, siedzenie stare; uzdy na koniu, tj. harnais, proste, rzemienne, złe arcy i stare. Avec tout ceci, ce n'est pas une mine d'un marchand, ou d'un Italien, ale d'un honnete homme et d'un homme de condition. Dyskurs bardzo dobry, w co go tkniesz. Modeste, niewiele mówiący i zda się być właśnie poczciwy człowiek; i wojnę rozumie bardzo dobrze, i do niej się aplikuje. Perruque blonde niecnotliwa; znać, że cale o strój nie dba. Owo zgoła jest człowiek, z którego się fantazją moja bardzo łacno zgodzi, i godzien większej daleko fortuny.

Już tedy tą okazją nie śmiejąc dłużej inkomodować Wci serca mego, całuję, lubo w imaginacji, z niewymownym jednak gustem, wszystkie śliczności najukochańszego mego ciałeczka. Obiecuję też Wci sercu memu nie gniewać się, tylko w dzień potrzeby na samych Turków. Mes baisemains a M. le Marquis et a. ma soeur. Dzieci całuję i obłapiam. Cieszę się bardzo, że się tak grzecznym czyni Filonecik.