A Ryczywół, 23 III [l 668].
Wszystkie duszy i serca pociechy, jedyne na tym świecie kochanie, najśliczniejsza i najwdzięczniejsza Marysieńku, pani i dobrodziejko moja!
List od Wci serca mego przez ordynaryjną pocztę nagonił mię już w drodze, pisany a Paris du 23eme de janvier. Najprzód tedy, nim insze zacznę materie, o to uniżenie upraszam Wć serce moje, abyś zawsze tak swój list zaczynała, że tego a tego dnia doszedł list w ten a w ten dzień pisany; bo siła na tym należy, ile mnie, co sobie notuję, co w którym piszę liście, a to dla prędszego konfrontowania responsu. W tym, jako i w inszych wszystkich nic nigdy nie wyczytywam pociesznego, bo coraz to o gorszym swym oznajmujesz mi Wć moje serce zdrowiu. A na mnie dosyć tego, przy tak ciężkich kłopotach, że tak długą znosić mogę absencję, a cóż, gdy coraz o złym słyszę zdrowiu; niepodobna przyrodzonym dłużej żyć sposobem.
Korad przez wszystek czas oczu pokazać nie śmiał. Davisson był razów kilka, a raz, gdy mi listy z poczty przyniesiono, malusieńkom go nie uderzył; alem łajał tak, że już gorzej być nie może. Naprzód przysiągł klęknąwszy, że ta suspicja, którą mieli o Wci mojej pannie, nie jest płonna, bo nieboszczyk na tę właśnie i umarł chorobę, i kiedy pojmował Wć, tedy miał une grande chaude pisse, o czym on wiedział, i dlatego nieboszczyk nie czynił tej rzeczy, aż w Warce. I to przydał, że "votre femme nie może być zdrowa, jeśli się nie da entre les mains de quelque habile chirurgien" . Dopierom go o to począł jeździć i besztać niesłychanie. Pokazałem mu potem ów skrypt de M. Dupuis. Słuchał go pilnie i powiadał, że ,,i on toż rozumie, co i my", i że ,,te nasze lekarstwa nie zepsowały jejmości, boby to znać było na dziecięciu; ale trzeba było mocniejszych jeszcze zażyć". Bo że te nie były mocne, przyniósł mi wszystkie recepty i pewny skrypt po łacinie, który posyłam Wci sercu memu, że takie lekarstwa dają dzieciom we trzydziestu miesiącach we Francji. Wziął potem ten skrypt de M. Dupuis do siebie, który mi zaś nazad odesłał, przy którym co pisał do mnie, posyłam także Wci mojej duszy. Widzę, że on nie gani tego dyskursu de M. Dupuis. Ja zaś, kiedym się go radził o swoją nogę, tj. że to mięso, co na udzie nad kolanem u prawej nogi, kiedy długo stoję, to mi czasem jakby cierpnie, czasem boli, a czasem zda się, jakoby świecami parzył, powiedział, że borsukowym sadłem smarować to dobrze. Jest to zwierzę, co go zowią du taisson po francusku. Racz się też tam Wć moje serce poradzić, bo się boję, żeby coraz gorzej nie było: jedni rozumieją, że to la semence tombe des reins; drudzy, że quelque affection occulte. Nie miej Wć moja panno za złe, że w tej materii przedłużam, bo w zdrowiu Wci serca mego wszystka moja szczęśliwość. A do tego, moja śliczna panno, przyznam się Wci, że już też ja żadnym sposobem bez Wci serca mego dłużej wytrwać nie mogę; i gdyby nie fantome, niech człowiekiem nie będę, żebym już wolał i honor tracić, a mieć to ukontentowanie patrzyć na śliczność Wci duszy mojej. Jakażkolwiek jest, czy to odmienna, czy to chudsza, byle serce było nieodmienne, a ja się będę miał za najszczęśliwszego człowieka na świecie.
Ja do Solca prosto jadę; z Solca do Białej na chrzciny pour le 15eme d'avril; gdzie będzie i Król JMć, skąd do Grodna jedzie kończyć fundację de la camaldolie. Ja zaś z Białej do Częstochowy, jeśli nieprzyjaciel czasu pozwoli; a jeżeli nie, to prosto na Ruś.
Co strony chłopca naszego, zdało się wszystkim, osobliwie au Soucy, że teraz niezła conjoncture, aby pisać an maitre du palais enchante; i napisał je samże, które ja przepisawszy posyłam Wci sercu memu. Nie trzeba z nimi mieszkać i prędko się zachodzić, póko król do obozu nie wyjedzie, boby już potem czasu nie było. Jest list i do królowej; ale lepiej dać na wolę królowi, kogo sobie za kumę przybrać zechce. Ja a tout cas posyłam list i do królowej; ja rozumiem, że król będzie wolał avec Madame. Ja na wszystko zezwalam. Imię jedno Jakub, a drugie, jakie sam zechce Król JMć; rozumiem jednak, że mu swoje dać zechce. Pieczątkę kazać maleńką wyrznąć kształtnie i zapieczętować, bo sam dobrze wyrznąć nie umieją. Te herby, któreś Wć moja panno w tym mi przysłała na papierze liście, bardzo są dobre, tylko w tym trochę myłki, że w podkowie mają być dwa krzyże, jeden na wierzchu, a drugi we środku, a tu dano coś ze spodu na kształt miecza. Mój też herb własny, tj. średni, trzeba tak rysować, jakom posłał na znak przed kilką niedziel Wci sercu memu. -
Co strony widzenia się naszego prędkiego, gdybym ja mógł jechać, tobyśmy się pewnie obaczyli najdalej czterech niedziel; ale kiedy nie można, ile w tych terminach, które się znowu zaczęły, to ta w miłości Wci serca mego wszystka rzecz zawisła, aby wyjechać jako najprędzej po skończeniu wód; a ja bym i do samego Gdańska zajechał drogę sercu memu, bez którego co za żywot, snadno uważyć. Co za radość będzie, jeśli to Bóg obiecał, żaden tego imaginować nie może. Ja sobie nieraz myślę, Bóg lepiej widzi, że się boję o samego siebie, żeby mi się co nagłego nie stało z tak wielkiej radości, gdy ujrzę mon tout, gdy oglądam jedyne i z ni z kim nieporównane ciała mego pana śliczności. Skończywszy to, o czymem już pisał, a rozporządziwszy swoje rzeczy, uczynimy, co zechcemy; w czym la Poudre pójdzie cale za wolą i dyspozycją Bukietową. Jakoż zaraz za przyjazdem jego chce mu upaść u nóg a oddać wszystko w ręce, aby cokolwiek ulżył głowie, a dłużej mógł zażyć tej, którą mu P. Bóg z dobroci swej naznaczył z najpiękniejszą Jutrzenką szczęśliwości.
Chłopca żeby przywieźć, życzyłbym z duszy, boby nie było zupełne ukontentowanie, nie moje, ale Wci serca mego. Bo vous etes mon tout; kiedy ja Wci mam, ni ocz na świecie nie dbam. A do tego, że go z duszy pragnie widzieć jmć panna ksieni i inni. Daję to jednak cale na wolę Wci serca mego i już mnie się w tym więcej dokładać nie potrzeba. Czynić, co P. Bóg poda do serca, poruczywszy to Jemu samemu.
Jam się dobrze rozjechał ze wszystkimi z Warszawy. Avec Mme Denhoff fort bien, les meilleurs amis du monde. Ciężkom bardzo przyjechał, a dziwnie lekko wyjeżdżam, zostawiwszy kilkadziesiąt ekspens. P. podskarbi najmniejszego nie wraca szeląga, do drugiego sejmu czekać każe. Na buławę wielką dożywotnią odebrałem przywilej; dano mi zrazu na niedożywotnią, alem ja brać nie chciał. Le Soucy wziął przywilej na sól kałuską do podpisu, na sześć tysięcy beczek, i obiecuje pewnie, że podpisze Król JMć; ale ten rok jest bardzo trudny i wątpię, żeby na tak wiele podpisał. Na inne jednak lata wiem, że podpisze; o czym przyszłą oznajmię pocztą, a z kupcami traktować będę zaraz, i z solą, aby dobrze nałożyli. I spodziewam się, że przed czasem ekspiracji arendy dadzą zadatek, który oddać każę do rąk M. l'Ambassadeur, według woli i rozkazania Wci serca mego. Herbarza dostałem z wielką biedą; dałem zań dziesięć czerwonych złotych i oddałem go do rąk jmp. posła, ale on powiada, że nie ma sposobu przesłania onego, bo księga niemała. -
Warszawy i wielkiej w niej odmiany wypisać niepodobna. Jam był tak zabawny, que je pensais deja crever. Przed wy-jezdnym byliśmy chez M. le Referendaire, który nam dał kolację, une farce, la musique et des marionettes, które czyni chłopczyk malusieńki, niesłychanie grzeczny, dziwnie dobrze. Jest to nieprzepłacony chłopiec, bo i tańcuje pewnie pięknie, i komedie odprawuje, i sprawny nad podziwienie. Żadnego nie ma daremnej strawy: wszyscy lokaje na różnej grają muzyce, a jeden page gra na lutni, a ten to drugi, co i tańcuje, i marionety pokazuje.
Mme Denhoff pożyczyła mi kilka książek niesłychanie curieux, jako to: les Amours du 11 [Roi de France], la Vie de la Reine Christine et la Mort de Mme Marquise de Ganges, autrement Mme Castellane. O tej śmierci wolałbym i nie czytać był, bo 1'ennui me prend szukać po wszystkim świecie tych tak złych, niecnotliwych ludzi. U Wci serca mego uprosić niepodobna, aby wiedzieć przynajmniej, co się tam dzieje, skąd na wszystek świat wychodzą nowiny. -
Ja tylko o to proszę, abyś się zmiłowała nad uwiędłym już Celadonem a odżywiła go ślicznością swoją, która by i z grobu człowieka do siebie przywabiła. Zmiłuj się, zmiłuj, śliczna dobrodziejko, niech lata nasze tak marnie nie idą, ile mnie, który bym się przez milion lat nie mógł nasycić wszystkich śliczności mojej jedynej panny; a żywot nasz jako krótki, ile mój! Niech tedy mam jako najprędszą deklarację, uniżenie proszę, przy nadziei, której mi Wć w żadnym liście uczynić nie chcesz, że mi tę absence sowitymi nagrodzisz karesami i że muszka przyjmie wdzięcznie son galant. Pisywałaś, moje serce, przedtem i mówiłaś, żeś beze mnie sypiać nie mogła, a teraz podobno takeś się Wć przyzwyczaiła, że się o tym i nie pomyśli. Wiem, że znowu zrazu przykro i ciężko będzie sypiać Wci sercu memu z swoim uniżonym a wiernym Sylwandrem, który P. Boga prosić nie przestanie, aby tej jeszcze doczekał szczęśliwości. A teraz całuję, począwszy od busieńki, wszystkie śliczności, a najbardziej tyteńki, muszeczkę, pajączka i śliczne nóżeczki.
Adieu, mon coeur, mon ame; je me meurs sans mon Astree. Jeśli nie odbiorę prędkiej nadziei i konsolacji, to mię Wć już więcej nie spodziewaj widzieć. C'est une verite, której wierzyć potrzeba, jeśli kochasz Celadona. -
Chłopca naszego pozdrowić i pocałować, a oznajmić, jeśli mu dobrze w kiereczce. Księżna puścić Jarosławszczyzny ani w myśli ma cale. Z nią już zaczynamy prawo. Ona i teraz ma zupełną nadzieję, że za powrotem swoim odpuścisz to jej wszystko Wć moje serce.